H 13
13.1
431 voor Chr. Vrijheid en democratie in Athene bedreigd door Spartanen. Atheners wilde voor vrijheid vechten, veel doden. Legeraanvoerder Pericles hield begrafenisrede om bergers te motiveren harder te vechten, legt belang democratie uit.
13.1.1
Ned heeft slavernijverleden weggedrukt.1 juli 2007 Minister van onderwijs sprak bij slavernijmonument A’ dam
1 juli 1863: Ned schafte in Suriname slavernij af.
Vrijheid gewaarborgd door vrijheidsrechten.
Beperkte groep mensen had burgerrechten in Athene. Zij mochten ‘in’ een geest van vrijheid staatszaken behandelen . geen slaven, geen vrouwen en vreemdelingen.
Olv Christendom verdween de slavernij grotendeels uit West-Europa. Ned kende in middeleeuwen geen slavenmarkten. OP het platteland horige: gebonden aan grond in ruil voor bescherming. Lijfeigenen: aan heer gebonden.
Edelen waren vrij. ‘stadslucht maakt vrij.’ Vorst droeg bevoegdheden over aan stadsbestuur.
17e eeuw A’dam belangrijkste stad. 3 soorten Amsterdammers: Burgers, inwoners, vreemden.
Burgers meest vrij, vrijheid van tol. Toegang tot gilden toegang tot politieke en bestuurlijke functies. Als je genoeg betaalde kon je burger worden. Vluchtelingen vanwege geloof gratis burgerschap + hulp bij starten eigen zaak.
Na 1585 meer dan 20.000 protestante vluchtelingen ui Antwerpen. Vrouwen ook voorrechten, Joden Katholieken niet.
Nicolaas Tulp gereformeerde burgemeester: wet tegen onnutte verkwisting bij bruiloftsfeesten. Bepaald aantal gasten, gangen, waarde juwelen bruid.
-lage belastingen, garanties bescherming bezit.
-speciale rechtbanken om geschillen over handel en bezit op te lossen.
13.1.2.
2 november 2005 Theo van Gogh vermoord. Artikel 7 grondwet, vrijheid om gedachten en gevoelens te uitten.
17e eeuw: belangrijke denkers kwamen naar A’dam. Baruch Benadictus de spinoza, jood. Familie door inquisitie vanuit Spanje naar Portugal verdreven, vanuit Antwerpen naar A’dam. A’dam bewijst dat vrijheid veel voordeel oplevert. ‘onmogelijk de mensen zijn vrijheid tot oordelen te ontnemen. Vrijheid van meningsuiting hoort bij een goede regering. ’
Willen v Oranje 1578, voorstel om zowel katholieke als Lutherse en calvinistisch geloof toe te staan.
Willem v Oranje kreeg niet helemaal zijn zin.Unie van Utrecht (1579) Artikel XIII: iedereen vrij religie te kiezen. Niemand meer vervolgd en ondervraagd zou worden. Afrekening met brandstapel en inquisitie. Katholieken zaten in schuilkelders en overheidsfuncties niet opengesteld voor anders gelovigen
tegen koning Engeland.Einde 18e eeuw patriotten gaven vrijheid een nieuwe betekenis. Streden voor persvrijheid, individuele vrijheid van mening te uiten. Ook vrijheid om in opstand te komen tegen je vorst als hij het volk kwaad deed: recht op revolutie overgenomen van Amerikaanse kolonisten
Na Franse tijd kwam Koninkrijk der Nederlanden. 1848 koning gaf toe aan revolutionaire wensen van parlement en liet een grondwet met tal van vrijheden erin opstellen.
Sinds 1848 vrijheid van drukpers en vrijheid van vereniging.
3 okt 1878: Aletta Jacobs haalde staatsexamen arts. Eerste vrouwelijke student aan Nederlandse Uni. Mocht werken, belasting betalen maar niet stemmen. Schreef brief aan burgemeester en wethouders van A’dam.
Aletta Jacobs oprichtster.Ze kreeg grote invloed door gebruik vrijheid van drukpers en vereniging. Vereniging voor Vrouwenkiesrecht
1919 vrouwenkiesrecht. 1983: discriminatie verboden bij wet.
13.2
Patriotten plaatsen eind 18e eeuw democratie weer op de agenda, discussie startte over hoe het beste te organiseren.
1815: Nederland tijdelijk samen met België, werd koninkrijk met veel acht voor de koning.1848: macht van de koning aan banden gelegd in grondwet, parlement meer macht.
13.2.1.
Einde 18e eeuw Nederland republiek. Ging al langer minder goed. Engeland en Frankrijk streefden economisch en politiek gezien voorbij. Er ontstond ontevredenheid. Regenten alle belangrijke bestuursposten in handen. Burgers kwamen in aanraking met nieuwe ideeën van ‘de verlichting’ over democratie en rechten van het volk. Niet geloof maar verstand en wetenschappelijk redeneren brengen je op waarheid. Meer mensen moesten invloed hebben op het bestuur. Ze wilden meer bestuurlijke eenheid. Sinds ontstaan van Republiek Ned. Verdeeld in gewesten met veel eigen macht. Beter 1 bestuur, een centralisatie van de macht vonden de patriotten. Groot voorman was Joan Derk van der Capellen tot den Pol, Gelderse edelman met moderne opvattingen. Schreef boekje: ‘aan het volk van Nederland’ Verspreid in heel NL. Johan Wigerda: zaak iedere burger zich met politiek te bemoeien: representatieve democratie met een gekozen vertegenwoordiging die beslist namens alle burgers. Maartschappij tot nu van ’t algemeen, wilde Nederlanders opvoeden tot volwaardige en zelfbewuste burgers. Van de Capellen riep op tot een democratische revolutie. 17887: revolutiepoging van patriotten mislukt. De koning van Pruisen, zwager van Willem V greep in met leger. Veel patriotten vluchtten naar Frankrijk. 1789: maakten Franse revolutie mee.
ideeën Franse revolutie: eenheid, bestuur, scheiding kerk-staat, gelijkheid voor wet, vrijheid van godsdienst.1795: Afgelopen met republiek Fransen kwamen ‘alle mensen zijn gelijk geboren en beschikken over dezelfde rechten.’ De Nederlanden werden een eenheidsstaat. Kerk en staat gescheiden, godsdiensten gelijkgesteld voor wet. Mensen kregen rechtsbescherming
1796: Voor het eerst nationale vergadering gekozen. Mannen boven 20 hadden allen stemrecht. Alles vastgesteld in grondwet. 1798: Algemeen kiesrecht mannen. Fransen steunden een staatsgreep. 1806: Broer Napoleon wordt koning, niet voor lang, Napoleon nam bewind over Nederland Franse provincie.
13.2.2
1813: Fransen verdreven, Nederland werd monarchie. Willem V laatste stadhouder, zijn zoon Willem I werd koning. Rechten koning en volk vastgesteld in nieuwe grondwet. 2 dec 1813: Willem I zwoer eed op voorlopig ontwerp grondwet. Ned. Kreeg parlement: Staten-Generaal, historisch verantwoorde naam. Opgedeeld 2 kamers. Beiden bevoegdheid wetsvoorstellen goed te keuren.
2e kamer gekozen via getrapte verkiezingen: echter censuskiesrecht: alleen heel rijken mochten stemmen, selectie via belastingen. 1e kamer benoemd door koning. Willem I investeerde eigen familiekapitaal in de ontwikkeling van de economie van nieuwe staat.
Congres van Wenen. Besloten Nederland te laten bestaan uit vroegere Republiek en Zuidelijke Neerlanden (België). Grote tegenstellingen zoals godsdienst. Grootste deel zuidelijke kiezers tegen aanname grondwet. Noorden iedereen voor. Willem I regeerde bij voorkeur per koninkrijk. Besluit niet vooraf aan kamers voorgelegd. Koning zag zichzelf als stabiele factor en democratische organen en grondwet als iets dat veranderd kon worden. Hij stond centraal. Hij benoemde zelf minister. Als begroting niet werd goedgekeurd door parlement hoefde minister niet op te stappen, verantwoording afleggen aan koning. Parlement weinig te zeggen.
1830: Belgen in opstand, riepen eigen staat uit. Verschillen godsdienst groot, koning autoritair.
1840: scheiding formeel in grondwet. Koning stapte op.
Liberalen zetten zich ruim in voor meer inspraak van burgers en een sterker parlement. Liberales, Spaanse vrijheidsstrijders. Liberalen voor vrijheid en democratie.
Vanaf 1845: heel slecht met economie, regelmatig voedselrellen.
parlement meer macht krijgen. Maar alleen mensen met voldoende middelen mochten stemmen. Zij konden zelfstandig genoeg nadenken. Meer mensen in aanmerking voor stemmen.Feb 1848 revoluties in Europa. Willem II besloot dat er een nieuwe grondwet moest komen. Hij gaf Johan Rudolf Thotbeck de opdracht. Hij moest macht koning verkleinen zonder monarchie af te schaffen. Hij had al eerder kritiek geleverd op grondwet: Sllot volkskrachten buiten, zij moeten die nu in alle aderen der staat laten opnemen
Vrijheid van vereniging en drukpers vastgeled. Zo zou er meer politieke discussie komen en konden burgers zich politiek organiseren en vrijuit spreken.
Parlement beslist over wetten, kabinet voert uit en rechters zijn onafhankelijk en spreken recht.De koning is onschendbaar, ministers verantwoordelijk. Deze ministeriele verantwoordelijkheid versterkte macht van parlement. Parlement = plaats waar politieke conflicten, meningsverschillen werden besroken en uitgevochten. Kreeg daarote meer rechten: recht van initiatief, recht van amendement.
13.3
1848: veel groepen buitengesloten, na invoering grondwet thorbecker vooral bestuurd door liberalen. Beging 20e eeuw mocht iedereen stemmen.
Veel verschillende scholen gesubsidieerd, bevochten door Katholieken en protestanten in 19e eeuw. Leerplicht maakt einde aan kinderarbeid.
13.3.1
moest zelf gefiniancierd worden. Er ontwikkelde zich een schooltstijd. Protestanten rochtten daarvoor de eerste politieke partijen op. Katholieken volgden snel.Belangrijk punt grontwet 1848: vrijheid van onderwijs. Iedereen mocht school oprichten aks het voldeed aan kwaliteitseisen, bevoegde docenten. Onderwijs in die tijd christelijk. Stuitte katholieken en streng protestanten tegen de borst. Katholieken, hervormden en protestanten richtten zelf scholen op.
1848: Dominee Abraham Kuyper richtte de ARP op, tegen ideeen van Franse revolutie, tegen scheiding kerk en staat. God stelde koning aan, volk geen recht om in opstand te komen. Belangrijkste strijdpunt: gelijkstelling onderwijs. Kuyper richtte zich op wat hij noemde ‘de ruggengraat van de Nederlandse natie’: kleine luyden: hardwerkende protestanten.
belangen van gezamelijke geloofsgroeperingen in Nederlandse samenleving, confessionelen tegenover die van anderen zoals liberalen en socialisten. Staat moest zich zo weinig mogelijk met wat christenen in eigen kring zelf konden regelen: recht op soevereinitiet.Kuyper formeerde ook de leer van de anitithese
Katholieken hadden zelfde problemen. Katholieken gingen emanciperen, waren altijd 2e rangs burgers geweest. Na wat samengewerkt te hebben met liberalen richtte priester Shaepman een katholieke politieke beweging op. Programma in 1896, partij in 1926: Rooms-katholieke staatspartij. Ze ontwikkelden ook programmapunten die passen bij 2e helft 19e eeuw.
Aantal industrie arbeiders groeide door industriele revolutie in 2e helft 19e eeuw. Shaepman trok zich hun lot aan. Paus had al gepleit voor meer aandacht voor arbeiders, die konden afdwalen van geloof uit afkeer voor de hard maatschappij. Hun huisvesting, gezondheid en levensverwachtingen waren beroerd. Schaepman bang dat ze gegrepen zouden worden door socialistische antikerkelijke ideeen. Daarom gingen ze zich bezighouden met de sociale kwestie.
Samuel van Houten diende als eerste wetsvoorstel in tegen kinderarbeid(uitwas van de vrije markt). ‘kinderwetje’ van van Houten verbood kinderen onder 12 jaar te werken.
1901: leerplichtwet
Arbeiders vlgden hun confessionele leiders of organiseerden zich in eigen vakverenigingen om te strijden voor hogere lonen en redelijke werktijden. Al snel betraden arbeiders ook het politieke strijdtoneel met sociaal democratische bond. Ze wilden een socialistische revolutie waarbij alle bezit van kapitaal, industrie en boerenbedrijven gemeenschappelijk zou worden. De leider Ferdinand Koningshuis in gevangenis gegooid wegens antimonarchistische uitlatingen.
Meeste socialisten vonden echter dat strijd om algemeen kiesrecht belangrijkste was. Als arbeiders stemrecht hadden kon socialisme via pralement geregeld worden.
1894: Friese advocaat Pieter Jelles Troelstra richtte sociaal democratische arbeidspartij op. Belangrijkste strijdpunt: algemeen kiesrecht, gelijkheid voor iedereen en staatseigendom van productiemiddelen. Tegen gelijkstelling bijzonder onderwijs. 1913: 15 van de 100 zetels in kamer. Schoolstrijd ging voor algemeen kiesrecht.
Echt algemeen kiesrecht (voor vrouwen) voor veel christenen te ver.
Aantal ARP-leden begon voor zichzelf en richtte in 1908 conservatieve christelijke historische unie op. Werd in 20e eeuw partij van de hervormden.
13.3.2.
Pacificatie van Gent uit 16e eeuw: alle gewesten samen tegen landsheer en onderlinge conflicten vergeten.
1917: Weer een pacificatie, tijdens moeilijke periode van WOI groeide de saamhorigheid. Liberale minister –president Cort van de Linden bedacht compromisvoor grote tegenstellingen in politiek en maatschappij. Scholstrijd en strijd voor algemeen kiesrecht werd uitgeruild tegen gelijkstelling openbaar en bijzonder onderwijs. Beiden gingen door.
1917: Actief en passief kiesrecht voor mannen, vrouwen alleen passief kiesrecht (allen op ze gestemd worden.) 1919: vrouwen actief kiesrecht.
Districtenstelsel in 1917 afgeschaft. Voortaan gold het systeem van evenredige vertegenwoordiging. Kamerleden wierven stemmen onder Nederlanders door heel Nederland.
1918: Vlak na Russische revolutie. Troelstra riep in e 2e kamer dat ook Nederland rijp was voor een socialistische revolutie. Bleek niet zo te zijn. Werd SDAP niet snel vergeven. Jarenlang geen zetels in kabinet. Nog wel enkele revolutionairen. Communiten sinds 1909 eigen partij. Vanaf 1935 onder naar CPN. Liberalen zouden pas weer 2e helft 20e eeuw een macht van beteknis vormen olv Hans Wiegel.
1922 3,3 miljoen Nederlanders boven 25 stemmen. 2x zoveel als in 1918.
Confessionelen weigerden met socialisten samen te werken dankzij mislukte oproep tot revolutie van Troelstra.
Pas tegen uitbreken van WOII SDAP weer in regering. Samenleving steeds meer opgedeeld in zuilen. Katholiek, protestants, socialistisch, algemeen liberaal. Gewone mensen hadden nauwelijks contact met mensen buiten hun zuil. Katolieken naar Katholieke scholen enz. Er ontstonden ook gereformeerde landbouwcooperaties. Oorzaak gehechtheid misschien oorzaak van dat fascistische partijen als NSB tijdens economische crisis in de jaren 30 en 20 weinig steun kregen.
Hendrik Colijn belangrijkste minister-president, leidde vanaf 1925 5 kabinetten. Grotoste probleem was Nederland neutraal te houdenen oplossingen te bedenken voor economische problemen. Over parlementaire stelsel bestond grote eensgezindheid. Nederland was een democratie waar iedereen voor ging. WOII brak uit, regering vluchtte naar Londen. Nederland 5 jaar bezet onder Duitse Dictatuur.
13.4
20e eeuw Nederland volwaardige rechtsstaat en parlementaire democratie. Ideaal van Percles lijkt verwezenlijkt.
13.4.1.
Aug 2007: Hans Wiegel (oud) VVD(leider) verklaart camera te hebben gebruikt om meningen en boodschap extra te onderstrepen.
Na WOII, politiek steeds persoonlijker, volgen van eigen zuil werd minder.
17 okt 1942: Koningin Wilhelmina via radio Oranje: bevrijdig= vernieuwing. Groep gijzelaars, Sint Michelsgestel, toppolitici dachten na hoe verder. Verzuiling was verleden tijd. De bijpassende Nederlandse volksbeweging moest voor doorbraak zorgen. Volk was een eenheid olv Wilhemina. Als reactie besloot de NSDAP zichzelf op te heffen en te vernieuwen in de PVDA, nadruk werd gelegd op herverdeling van inkomen. OVDA profileerd zich als partij van het midden die goed wilde doen voor massa met kleine inkomens. RKSP doopte zich om tot katholieke Volkspartij, wilden opkomen voor massa en schoof naar het midden.
1948: Liberalen stichtten VVD. KVP en PVDA van 1946-1958 samen in coalitieregeringen.
regering van wederopbouw. NVB stierf zachte dood.Rooms en Rood hielpen Nederland er bovenop. Eerste 2 abinetten Drees waren breed, ook VVD en ARP erin
Naast wederopbouw Nederlans-Indie meest acute probleem. Na oorlog onderhandeld met indonesische nationalisten die onafhankelijkheid al hadden uitgeroepen en Java onder controle hadden. 1946: akkoord van Linggadjati, natoonalistisch gexag over Java en Sumatra erkend en onafhankelijkheid in vooruitzicht werd gesteld. Nederlandse parlement verwierp akkorrd. Onbegrijpelijk voor Indonesische nationalisten. 1947 en 1948 volgden 2 politionele acties, koloniale oorlogen.
27 dec 1949: Soevereiniteit overgedragen. Alleen nieuw-Guinea bleef koloniaal bezit. Grondwet aangepast. Jaren 60 Nieuw_Guinea uit grondwet en Suriname in 1975.
Overheid kreeg weer invloed in bedrijfsleven: lonen bewust laaggehouden. Verzuilde organisatie krgen meer aanhang. Versterkt door bisschoppelijk mandement uit 1954.
1958: Einde van Rooms-rodesamenwerking olv premier Dees.
13.4.2.
Halfverwege jaren 60 meer welvaart en bestaanszekerheid. Er werd meer gereisd. Mensen beter opgeleid en geinformeerd. Openlijke politieke discussies. Politieke partijen voortaan scherp tegenover elkaar. Denken in tegenstellingen was nieuwe norm.
1966: Hans van Mierlo richtte d66 op, voor helderheid van vernieuwing, verzuiling afbreken. D66 = doorbraak partij. Districten stelsel moest weer worden ingevoerd. D66 wilden einde maken aan politiek op basis van ideologie.
Verkiezingen 1967: 3 confessionele partijen verloren meerderheid.
1963 KVP 50 v 150 zetels 1967 42
1963 85% Katholieken stemden op RVP
1967 70% aanhang liep terug
Piet Steenkamp zorgde in jaren 70 dat de 3 partijen gingen praten.
1980: partijen ontbonden --> CDA opgericht. Aantal kiezers nam toe.
Nieuw Links jongeren binnen PVDA wilden terug naar oude socialistische idealen.
1966: Nieuw Links publiceerde hun brochure ‘Tien over rood’
Tegenstellingen in politek sterker doordat de PVDA besloot nietmeer met confessionele partijen te regeren.
T/m 1877 was VVD nette herenclub.Daarna VVD een volkspartij. Ook confessionelen wilden kieers trekken . Doorbraak in 1972. 1972 was 25% van VVD-kiezers katholiek.
Groeide van 8 zetels in 1948 naar 30 in de jaren 80 en 90. In de meeste regeringen tussn 1977 en 2006 was de VVD vertegenwoordigd. Idealen bleven liberaal. Wiegel bespeelde de emoties van kiezers met heldere statements.
PVDA, CDA en VVD wisten afkalvingsproces te sluiten.
1977 behaalden ze samen 130 van de 150 zetels.
2 keer vormden VVD en PVDA een kabinet zonder confessionelen. Pim Fortuyn: populisme. Weg met regeringsbureaucratie, maar ook met de politiek tegenover immigranten onder wie veel moslims. Nederlandse politkek had problemen met snell immigratie.