Literatuur H1

22-12-2013 13:18

Literatuurgeschiedenis – Hoofdstuk 1

 

§3-Historiche Achtergrond 500-1500

Bestuur:

• In de 3^e en 4^e n. Christus begon het Romeinse Rijk te vervallen, de Franken werden sterker, en hadden onder Karel de Grote 768-814 bijna het hele oorspronkelijke West-Romeinse Rijk in handen.

• Bestuur was het Feodale stelsel: De leenheer (koning) gaf grote delen van het rijk aan leenmannen, die het op hun weer gaven aan nog andere leenmannen. In ruil daarvoor moesten ze trouw beloven en het rijk tegen vijanden beschermen.

• Frankische rijk was niet centraal geregeerd en verviel na de dood van Karel.

• Nederland bestond uit hertogdommen en graafschapjes, later “de Nederlanden”en uiteindelijk werd Karel V 1500-1550 heer van de gewesten.

Cultuur:

• Vroege Middeleeuwen 500-1000: Primitieve Germanen, bouwden een nieuwe beschaving op. Door bekering van de Franken tot het Christendom (6^e eeuw) bleef veel Romeinse cultuur bewaard. Priesters waren ongeveer de enige die konden lezen en schrijven en hadden het onderwijs in handen. Door de grote invloed van het christendom werd de samenleving theocentrisch genoemd en door de adel werd het ook wel ridderlijk.

• Hoge Middeleeuwen 1000-1300: De eersten steden ontstonden, de derde stand, het gewone volk komt tot ontwikkeling. De gotische kathedralen en eerste universiteiten werden gebouwd. De literatuurgeschiedenis begint ook in deze periode, van eerdere tijden zijn geen teksten bewaard gebleven.

• Late Middeleeuwen 1300-1500: De middeleeuwse cultuur kreeg een derde hoofdkenmerk: burgerlijke. Het leenstelsel verdween en de nationale staat kwam tot stand.

 

§4-Beeldende kunst en muziek

• Middeleeuwse kunst net als de cultuur overwegend theocentrisch

• Kunst diende de mens te wijzen op het goddelijke en hem bewust te maken van de vergankelijkheid van het aardse leven. Middeleeuwse kunst diende ook als een les.

• Romaanse stijl (950-1200): Ronde bogen, massieve muren, kleine vensters en zware steunberen. Sober ingericht.

• Gotisch stijl (1150-1500): Luchtiger, hoge spitse bogen en gewelven, grote ramen en vaak luchtbogen. Rijk gedecoreerd met beeldhouwwerken.

• Vlaamse primitieven: Schilderijen hadden een onrealistische karakter van schilderijen, geen perspectief/juiste anatomie/historische juistheid van het tafereel.

• Naast het theocentrisme is het ridderlijke het tweede hoofdkenmerk van de middeleeuwse kunst en cultuur. In de architectuur uitte dit zich in de bouw van talrijke kastelen, in de schilderkunst in het uitbeelden van dappere/vrome ridders.

• In de loop van de 13^e eeuw kreeg kunst ook een burgerlijk karakter. In de steden verrezen gotische stadshuizen en vele gilden bouwden huneigen gildenhuizen.\

• Middeleeuwse muziek is nauw verbonden met de Kerk:muziek was Gregoriaans.

 

§5-Literatuur en taal

Literatuur:

• Tot het einde van de 11^e eeuw schreef men in West Europa alleen in Latijn. Literatuur in volkstalen werd mondeling overgeleverd, pas rond 1100 opgeschreven.

• De literatuur van 12^e en 13^e eeuw was ridderlijk en theocentrisch, in 13^e eeuw komt ook didactische literatuur, niet alleen voor adel, maar ook voor weetgierige burgerij.

• Troubadours: De schrijvers/componisten van middeleeuwse literatuur

• Minstrelen: Zij brachten de literatuur ten gehore

• Veel literatuur is poëzie, luistert fijner, en makkelijker van buiten te leren dan proza.

• Er bestonden namelijk weinig boeken. Voor de uitvinding van de boekdrukkunst moest men elk boek handmatig overschrijven. De boeken werden handschriften genoemd en door kloostermonniken op bestelling gemaakt en zagen er prachtig uit.

• Toen de boekdrukkunst was uitgevonden konden de boeken tamelijk goedkoop worden gemaakt, de boeken werden wiegendrukken of incunabelen genoemd. Ze leken nog veel op de handschriften, de initialen waren nog steeds erbij getekend. Schrijvers begonnen ook hun naam in boeken te vermelden, dit gebeurde eerst nog niet, want de middeleeuwse teksten behoorden namelijk tot de hele gemeenschap en het was niet eigendom van een persoon. Plagiaat kende men niet.

Taal:

• In de Middeleeuwen geen eenheidstaal (ABN), maar vele dialecten. The term Diets werd ook vaak gebruikt als overkoepelende term voor de verschillende dialecten. De wetenschappelijke benaming hiervan is Middelnederlands.

• Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu wat unbidan we nu?

• Middelnederlands wijkt wel sterk af van ABN, maar is niet zo moeilijk te begrijpen als je het hardop uitspreekt.

• Geen uniforme spelling. Naast elkaar vind men –zelfs in één handschrift- niet sijne, sine, zine, syne, siine. Deze vormen betekenen allemaal zijn.

 

§6-De ridderroman

• De populairst teksten in de middeleeuwse volkstalen waren berijmde verhalen die zich afspeelden in adellijke kringen. Vb: Roelantslied, Karel ende Elegast.

• Roelantslied: Gedeeltelijk bewaard gebleven. Verhaalt een veroveringstocht van Karel de Grote in Spanje. Op de terugweg wordt de achterhoede van zijn leger, die geleid word door Roeland, aangevallen in de Pyreneeën door de Saracenen en vernietigd. Voor zijn dood blaast Roeland op zijn hoorn om Karel te waarschuwen, die met de hoofdmacht terugkeert en de Saracenen definitief verslaat.

• Karel ende Elegast (aantekening bij Karel en Elegast volgt)
   Karel & Elegast is een voorhoofse ridderroman. Deze hebben als kenmerk dat de ridderidealen (kracht en moed) voorkomen en het onderwerp feodale (on)trouw is= Karel gaat naar binnen voor het zadel/ze vechten liever dan ze hun naam zeggen.
  Of: Complot van Eggerik tegen de koning/Elegast blijft trouw aan de koning – Hij wil niet stelen bij de koning en wil perse terug om Eggerik te doden.
  De schuilnaam van Karel is: Adelbrecht
  Het kasteel waarin Karel logeert als hij droom krijgt is Ingelheim.
   Karel krijgt een droom en pas als hij de droom 3x heeft gehad gelooft hij dat het een boodschao van God is. Godsdienstige elementen: 1. De droom 2. Karels wensen woorden vervuld. 3. Iedereen bid tot god behalve Eggerik.
  Twee duels in het verhaal. 1. Duel om naamsbekendheid. 2. Duel tussen Eggerik en Elegast, wie er gelijk heeft. Beide duels zijn een godsgericht:Gevecht waarin God aan de kant van de overwinnaar staat en dus beslist wie er gelijk heeft.
  Rol van de vrouw. ••Ondergeschikte rol •• Wordt slecht behandeld. •• Wordt doorgeven als een soort bezit.
  Na de voorhoofse romans komen hoofse romans. Ridders zijn geen vechtjassen, maar vechten alleen voor de liefde van een vrouw. Ridders zijn verfijnde hoffelijke figuren.

• Ridderromans als deze worden Karelromans genoemd omdat ze zich afspelen in de kring rond Karel de grote.

 

§7-Van den Vos Reynaerde.

• Het belangrijkste dichtwerk uit de middeleeuwse literatuur.

• Beste dierenverhaal uit wereldliteratuur

• In de twaalfde eeuw geschreven

• Middelnederlands verhaal

• Verloop van het verhaal:

 

De hofdag	Aanklachten van Isengrijn, Cortoys en Pancer Grimbeert verdedigt Reinaert Canteleer komt met het lijk van Coppe
Dagvaarding van Reinaert	Bruin: Komt vast te zitten als Reinaert “honing” laat zien en verliest zijn oor. Tibeert: Komt vast te zitten als Reinaert “muizen” laat zien Grimbeert: Reinaert gaat mee
De rechtszitting	Reinaert heeft een woord ter verdediging. Herhaling van aanklachten Vonnis: Dood door ophanging
De list	Reinaert bekent alles en doet zich berouwvol voor. Het verhaal van de schat Reinaert gaat vrij uit en gaat de schat halen.
De wraak van Reinaert	Moord op Cuwaert “Brief” voor de koning, gebracht door Belijn Reinaert en familie gevlucht Wolf en beer mogen op Belijn jagen, verzoening door schaamte.

• Van de Vos Reynaerde is een satire, een tekst waarin in bepaalde verschijnselen belachelijk worden gemaakt

• Het is ook een parodie: Een tekst waarin bepaalde soort teksten op spottende wijze worden nagebootst, deze is gebaseerd op een hoofse ridderroman.

 

§8- Het lied in de middeleeuwen

• Ballade: Het verhaal wordt sprongsgewijs verteld, de beschrijving van gebeurtenissen word afgewisseld met dialogen en er zitten tal van herhalingen in. De sfeer is altijd ernstig of somber.

• Elegie/Klaagzang:Een lyrisch gedicht naar aanleiding van de dood van een geliefd persoon/of een gedicht waarin gevoelens van smart en wanhoop worden geuit.

 

§9- Het middeleeuwse toneel

• De Grieken en Romeinen hadden een bloeiende toneelcultuur, maar na de val van het Romeinse Rijk verviel deze. Ook vanuit de Kerk kwam weerstand tegen toneel, zodat deze in de Vroege Middeleeuwen geheel verdween

• Pas in de 14^e eeuw schreef men weer toneelstukken

• Het belangrijkste stuk werd aan het einde van de Middeleeuwen geschreven, Mariken van Nieuwmegen. Samenvatting van Mariken: Mariken wordt door haar oom naar Nijmegen gestuurd. Marike wil in Nijmegen bij haar tante logeren, maar deze heeft net ruzie gemaakt en is dus totaal niet in de stemming om dat toe te staan. Ze scheldt Mariken uit en stuurt haar weg. Mariken gaat in een struik zitten huilen en roept de duivel aan. Deze neemt haar mee naar Antwerpen waar door zijn toedoen veel mensen sterven. Mariken wil na zes jaar haar familie zien. Toen ze in Nijmegen kwam was het ommegangsdag en werd er een toneelstuk gespeeld tussen God en Masscheroen. Mariken krijgt spijt. Ze zegt dit en Moenen tilt haar op boven de huizen en laat haar vallen. Ze breekt echter niets omdat Maria haar beschermt. Als haar verhaal verteld heeft wil ze boeten. Eerst gaan ze daarvoor naar de bisschop van Keulen maar die kan dit niet doen. Toen gingen ze naar de paus en die gaf haar oom de opdracht ringen om haar nek en armen te doen. Toen ze terugging naar Nederland werd ze non in het klooster van Maastricht, waar een engele na een aantal jaar de ringen afdoet.

 

 

§10-Buitenlandse literatuur

Het chanson de geste

• In Frankrijk ontstond een literatuur die maatgevend zou worden voor heel Europa: In het noorden ridderromans en in het zuiden liefdeslyriek.

• De oudste ridderromans zijn chansons de geste (liederen van heldendaden). Ze worden ook Karelromans genoemd omdat ze alleen maar handelen over Karel de Grote en z´n vazallen.

• De meeste romans beschrijven hem als een goede leenheer die in conflict komt met een ontrouwe vazal, in sommige verhalen zijn de rollen omgedraaid. De romans werden ongeveer 250 jaar na z´n dood geschreven. De teksten zijn gebaseerd op historisch gegevens en vele verzinsels

• Verwant aan de Franse teksten is het Spaanse heldendicht. Dit is vanuit historisch oogpunt veel betrouwbaarder, omdat de verhalen niet lang na de dood van de hoofdpersoon werd geschreven.

• De hoofdpersoon was een Spaanse edelman die in 1099 stierf na verwikkeld te zijn in allerlei politieke en militaire gebeurtenissen.

De Provençaalse lyriek

• In de Zuid-Frankrijk ontstond in dezelfde tijd een heel andere literatuur; Daar werd geen Frans in gesproken maar Occitaans, een taal die lijk op het Provençaalse dialect.

• De schrijvers waren troubadours, die behoorden tot de lage adel, of hier mee verbonden waren.

• Ze schreven over de hoofse liefde, dit was de steeds (overspelige) liefde van de troubadour voor de – hogergeplaatste – kasteelvrouw. De verhouding tussen hen is die van leenman en leenheer.

• Naar de vorm zijn troubadours liederen vaak heel ingewikkeld

De hoofse roman

• Vanuit Zuid-Frankrijk verspreidde de nieuwe literatuur zich in de 12^e eeuw over de rest van Europa.

• In Noord-Frankrijk maak de chanson de geste plaatse voor de hoofse roman.

• Hierin is de ridder geen vechtjas meer, maar een verfijnd persoon.

• Klassieke roman: Oude Griekse en Romeinse verhalen worden verplaatst naar de middeleeuwse cultuur. Zo werd de strijd om Troje beschouwd als een strijd tussen 2 middeleeuwse legers.

• Oosterse roman: Ontstond onder invloed van kruistochten, waardoor men in contact kwam met de Arabische cultuur en verhalen tegen die achtergrond ging schrijven. Ook hier probeerde men de vreemde cultuur niet waarheidsgetrouw weer te geven

• Keltische roman: Stof uit de oude Keltische cultuur is hier in verwerk. De Kelten waren het overheersende volk van West-Europa, totdat ze in de eerste eeuw voor Christus onderworpen werden door de Romeinen en Germanen, de beschaving leefde alleen in Schotland voort. 3 types:

  • Tristan en Isolde: Tritan moet voor zijn oom Mark van Cornwall diens bruid, Isolde van Ierland, gaan afhalen. Per ongeluk drinken beide een liefdesdrank die voor Mark was bedoeld, met als gevolg dat ze een verhouding krijgen. Na verloop van tijd maakt Isolde daar een eind aan en Tristan vertrekt naar Frankrijk. Als hij bij een duel gedood wordt, sterft ook Isolde. Ze worden aan weerszijden van een kerk begraven en de struiken op hun graven groeien over de kerk heen tot een struik.

  • Arthurromans: Handelen over Koning Arthur en de Ridders van de Ronde tafel. Arthur bewijst zijn koninklijke afstamming door het zwaard Excalibur uit een rots te trekken. Hij sticht vrede in heel Engeland en richt de Ronde tafel op, een groep ridder die vrede moesten handhaven, rechtvaardigheid moet brengen en vooral dapper daden moesten verrichten.

  • Graal romans: Een lid van de Ronde tafel onderneemt een ‘queeste’ naar de Graal. Wat de Graal is verschilt per verhaal. Maar hij zou in ieder geval genezende krachten hebben en wordt bewaarde in een burcht op een berg.

Italië

• De Provençaalse literatuur drong rechtstreeks door in Italië.

• Daar leidde ze tot dolce stil nouvo (liefelijke nieuwe stijl).

• De liefde is hier niet meer seksueel gericht, maar heeft bijna religieuze trekken gekregen: Door ware liefde voor een ander, komt de mens ook dichterbij god.

• De hoofd vertegenwoordig hiervan is Dante Alighieri, de grootste dichter uit de Middeleeuwse literatuur.

• De epossen nemen een nemen een heel bijzondere plaats in binnen de literatuurgeschiedenis en zijn de bijna de laatste liederen uit de Middeleeuwen, je merkt ook het begin van de Renaissance.

De Late Middeleeuwen

• Met Dante zijn de Italiaanse Middeleeuwen voltooid en begint daar de Renaissance

• In de rest van Europa duren de Middeleeuwen nog een eeuw.